ΣΧΕΣΕΙΣ ΓΟΝΕΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ

Με αφορμή την ενότητα 8 στα αρχαία ελληνικά αποφασίσαμε σαν τμήμα να δημιουργήσουμε μια εργασία για την σχέση ανάμεσα σε γονείς και παιδιά. Την έμπνευση μας την έδωσε η πράξη του νέου που έσωσε τον πατέρα του μέσα από την καταστροφή που προκαλούσε η λάβα του ηφαιστείου στην Σικελία. Συνδυάζοντας διάφορα παράλληλα κείμενα (Λυκούργος, Αινείας, Πλάτων και κείμενα που αφορούν τη σχέση γονέων - παιδιών και το χάσμα των γενεών) προβληματιστήκαμε και αναρωτηθήκαμε για τις σχέσεις γονέων-παιδιών από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.Διαβάζοντας την παρακάτω εργασία ελπίζουμε κι εσείς να προβληματιστείτε για τις σχέσεις των γονιών με τα παιδιά στην Αρχαία Ελλάδα και σήμερα.

Ένα παράδειγμα σεβασμού προς τους γονείς

Α. Κείμενο

Με τον λόγο του Κατὰ Λεωκράτους ο Λυκούργος (περ. 390-324 π.Χ.), Αθηναίος πολιτικός και ρήτορας, ζήτησε από το δικαστήριο της Ηλιαίας την καταδίκη του συμπολίτη του Λεωκράτη. Αυτός εγκατέλειψε την Αθήνα λίγο πριν από τη μάχη της Χαιρώνειας, επειδή φοβήθηκε ότι η πόλη θα έπεφτε στα χέρια των Μακεδόνων, και κατέφυγε στη Ρόδο, όπου διέδωσε ότι η πόλη είχε ήδη καταληφθεί. Στον λόγο του ο ρήτορας επισημαίνει το χρέος των πολιτών προς το θείο, την πατρίδα, τους νόμους και τους γονείς. Στο απόσπασμα τονίζεται η σημασία του σεβασμού προς τους γονείς.

Λέγεται γοῦν ἐν Σικελίᾳ (εἰ γὰρ καὶ μυθωδέστερόν ἐστιν, ἀλλ’ ἁρμόσει καὶ νῦν ἅπασι τοῖς νεωτέροις ἀκοῦσαι) ἐκ τῆς Αἴτνης ῥύακα πυρὸς γενέσθαι· τοῦτον δὲ ῥεῖν φασιν ἐπί τε τὴν ἄλλην χώραν, καὶ δὴ καὶ πρὸς πόλιν τινὰ τῶν ἐκεῖ κατοικουμένων. Τοὺς μὲν οὖν ἄλλους ὁρμῆσαι πρὸς φυγήν, τὴν αὑτῶν σωτηρίαν ζητοῦντας, ἕνα δέ τινα τῶν νεωτέρων, ὁρῶντα τὸν πατέρα πρεσβύτερον ὄντα καὶ οὐχὶ δυνάμενον ἀποχωρεῖν, ἀλλὰ ἐγκαταλαμβανόμενον ὑπὸ τοῦ πυρός, ἀράμενον φέρειν. Φορτίου δ’ οἶμαι προσγενομένου καὶ αὐτὸς ἐγκατελήφθη. Ὅθεν δὴ καὶ ἄξιον θεωρῆσαι τὸ θεῖον, ὅτι τοῖς ἀνδράσιν τοῖς ἀγαθοῖς εὐμενῶς ἔχει. Λέγεται γὰρ κύκλῳ τὸν τόπον ἐκεῖνον περιρρυῆναι τὸ πῦρ καὶ σωθῆναι τούτους μόνους, ἀφ’ ὧν καὶ τὸ χωρίον ἔτι καὶ νῦν προσαγορεύεσθαι τῶν εὐσεβῶν χῶρον· τοὺς δὲ ταχεῖαν τὴν ἀποχώρησιν ποιησαμένους καὶ τοὺς ἑαυτῶν γονέας ἐγκαταλιπόντας ἅπαντας ἀπολέσθαι.

Λυκοῦργος, Κατὰ Λεωκράτους 95-96

Λίγα λόγια για το κείμενο Με το λόγο του "Κατά Λεωκράτους" ο Λυκούργος ζήτησε από το δικαστήριο της Ηλιαίας την καταδίκη του Λεωκράτη, επειδή εγκατέλειψε την Αθήνα πριν από τη μάχη της Χαιρώνειας. Στο λόγο του ο Λεωκράτης παρεμβάλλει το κείμενο της ενότητας, τονίζοντας το χρέος προς τους θεούς, την πατρίδα, τους νόμους και τους γονείς.

Εισαγωγικό κείμενο Με τον λόγο του Κατὰ Λεωκράτους ο Λυκούργος (περ. 440-324 π.Χ.), Αθηναίος πολιτικός και ρήτορας, ζήτησε από το δικαστήριο της Ηλιαίας την καταδίκη του συμπολίτη του Λεωκράτη. Αυτός εγκατέλειψε την Αθήνα λίγο πριν από τη μάχη της Χαιρώνειας, επειδή φοβήθηκε ότι η πόλη θα έπεφτε στα χέρια των Μακεδόνων, και κατέφυγε στη Ρόδο, όπου διέδωσε ότι η πόλη είχε ήδη καταληφθεί. Στον λόγο του ο ρήτορας επισημαίνει το χρέος των πολιτών προς το θείο, την πατρίδα, τους νόμους και τους γονείς. Στο απόσπασμα τονίζεται η σημασία του σεβασμού προς τους γονείς.

ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ, ΚΑΤΑ ΛΕΩΚΡΑΤΟΥΣ

ΛΥΚΟΥΡ Λεωκ 75–82

Ο όρκος των Αθηναίων εφήβων και οι πράξεις του Λεωκράτη – Το παράδειγμα του όρκου πριν από τη μάχη των Πλαταιών

Ο Λυκούργος εισηγείται εἰσαγγελίαν προδοσίας εναντίον του Λεωκράτη για τη φυγή του από την Αθήνα τις κρίσιμες στιγμές μετά την ήττα στη Χαιρώνεια (338 π.Χ.). Αρχικά, ο ρήτορας παρέθεσε τα ψηφίσματα και τα μέτρα με τα οποία προσπάθησε η πόλη να αντιμετωπίσει τη δυσχερή κατάσταση. Ένα μάλιστα από αυτά καθιστούσε ενόχους προδοσίας όσους θα εγκατέλειπαν στο εξής την Αθήνα. Ο Λεωκράτης, όμως, πρόλαβε να καταφύγει στη Ρόδο κάποιες ώρες πριν από την ψήφισή του και έτσι, στην πίστιν του λόγου του, ο ρήτορας εστιάζει στην ηθική –και όχι τη νομική– πλευρά του ζητήματος. Αφού αναφέρθηκε στην εκστρατεία του Ξέρξη, οπότε οι Αθηναίοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη τους, για να την υπερασπιστούν αποτελεσματικότερα, ο ρήτορας επισημαίνει:

Ένα παράδειγμα σεβασμού προς τους γονείς

Α. Κείμενο

Με τον λόγο του Κατὰ Λεωκράτους ο Λυκούργος (περ. 390-324 π.Χ.), Αθηναίος πολιτικός και ρήτορας, ζήτησε από το δικαστήριο της Ηλιαίας την καταδίκη του συμπολίτη του Λεωκράτη. Αυτός εγκατέλειψε την Αθήνα λίγο πριν από τη μάχη της Χαιρώνειας, επειδή φοβήθηκε ότι η πόλη θα έπεφτε στα χέρια των Μακεδόνων, και κατέφυγε στη Ρόδο, όπου διέδωσε ότι η πόλη είχε ήδη καταληφθεί. Στον λόγο του ο ρήτορας επισημαίνει το χρέος των πολιτών προς το θείο, την πατρίδα, τους νόμους και τους γονείς. Στο απόσπασμα τονίζεται η σημασία του σεβασμού προς τους γονείς.

Λέγεται γοῦν ἐν Σικελίᾳ (εἰ γὰρ καὶ μυθωδέστερόν ἐστιν, ἀλλ’ ἁρμόσει καὶ νῦν ἅπασι τοῖς νεωτέροις ἀκοῦσαι) ἐκ τῆς Αἴτνης ῥύακα πυρὸς γενέσθαι· τοῦτον δὲ ῥεῖν φασιν ἐπί τε τὴν ἄλλην χώραν, καὶ δὴ καὶ πρὸς πόλιν τινὰ τῶν ἐκεῖ κατοικουμένων. Τοὺς μὲν οὖν ἄλλους ὁρμῆσαι πρὸς φυγήν, τὴν αὑτῶν σωτηρίαν ζητοῦντας, ἕνα δέ τινα τῶν νεωτέρων, ὁρῶντα τὸν πατέρα πρεσβύτερον ὄντα καὶ οὐχὶ δυνάμενον ἀποχωρεῖν, ἀλλὰ ἐγκαταλαμβανόμενον ὑπὸ τοῦ πυρός, ἀράμενον φέρειν. Φορτίου δ’ οἶμαι προσγενομένου καὶ αὐτὸς ἐγκατελήφθη. Ὅθεν δὴ καὶ ἄξιον θεωρῆσαι τὸ θεῖον, ὅτι τοῖς ἀνδράσιν τοῖς ἀγαθοῖς εὐμενῶς ἔχει. Λέγεται γὰρ κύκλῳ τὸν τόπον ἐκεῖνον περιρρυῆναι τὸ πῦρ καὶ σωθῆναι τούτους μόνους, ἀφ’ ὧν καὶ τὸ χωρίον ἔτι καὶ νῦν προσαγορεύεσθαι τῶν εὐσεβῶν χῶρον· τοὺς δὲ ταχεῖαν τὴν ἀποχώρησιν ποιησαμένους καὶ τοὺς ἑαυτῶν γονέας ἐγκαταλιπόντας ἅπαντας ἀπολέσθαι.

Λυκοῦργος, Κατὰ Λεωκράτους 95-96

Ο σεβασμός προς τους γονείς μέλημα του νόμου

A. Κείμενο

Οι Νόμοι είναι το μεγαλύτερο σε έκταση και το πιο αξιόλογο έργο της γεροντικής ηλικίας του Πλάτωνα. Περιέχει εκτός από τις πολιτικές, παιδαγωγικές και ηθικές ιδέες του και συγκεκριμένες ρυθμιστικές διατάξεις που κατά τον φιλόσοφο πρέπει να διέπουν τη ζωή των πολιτών. Στις ποικίλες διατάξεις που ορίζουν την επιθυμητή συμπεριφορά των χρηστών πολιτών –αλλά και αυστηρές ποινές για τους παραβάτες– υπάρχει πρόβλεψη και για όσους δε σέβονται τους γονείς ή τους παππούδες τους.

Ὃς ἂν τολμήσῃ πατέρα ἢ μητέρα ἢ τούτων πατέρας ἢ μητέρας τύπτειν, πρῶτον μὲν ὁ προστυγχάνων βοηθείτω, καὶ ὁ μὲν μέτοικος ἢ ξένος εἰς προεδρίαν τῶν ἀγώνων καλείσθω βοηθῶν, μὴ βοηθήσας δὲ ἀειφυγίαν ἐκ τῆς χώρας φευγέτω· ὁ δὲ μὴ μέτοικος βοηθῶν μὲν ἔπαινον ἐχέτω, μὴ βοηθῶν δέ, ψόγον· δοῦλος δὲ βοηθήσας μὲν ἐλεύθερος γιγνέσθω, μὴ βοηθήσας δὲ πληγὰς ἑκατὸν τῇ μάστιγι τυπτέσθω. Ἐὰν δέ τις ὄφλῃ δίκην αἰκίας γονέων, πρῶτον μὲν φευγέτω ἀειφυγίαν ἐξ ἄστεως εἰς τὴν ἄλλην χώραν καὶ πάντων ἱερῶν εἰργέσθω, κατελθὼν δὲ θανάτῳ ζημιούσθω. Ἐὰν δέ τις ἐλεύθερος τῷ τοιούτῳ συμφάγῃ ἢ συμπίῃ ἤ τινα τοιαύτην ἄλλην κοινωνίαν κοινωνήσῃ ἢ καὶ μόνον ἐντυγχάνων που προσάπτηται ἑκών, μήτε εἰς ἱερὸν ἔλθῃ μηδὲν μήτ' εἰς ἀγορὰν μήτ' εἰς πὸλιν ὅλως πρότερον ἢ καθήρηται.

Πλάτων, Νόμοι 881b-e (διασκευή)

ΞΕΝ Απομν 2.2.10–2.2.14

Η οφειλόμενη αγάπη προς τους γονείς

Ο μεγαλύτερος γιος του Σωκράτη, ο Λαμπροκλής, είχε οργιστεί με τη μητέρα του. Σε συζήτηση μαζί του για τη σχέση των παιδιών με τους γονείς τους και ειδικότερα με τη μητέρα τους, ο Σωκράτης τον καθοδηγεί στον δρόμο της υπακοής και του σεβασμού.

[2.2.10] καὶ ὁ Σωκράτης, Οὐκοῦν, ἔφη, σὺ ταύτην, εὔνουν τέ σοι οὖσαν καὶ ἐπιμελομένην ὡς μάλιστα δύναται κάμνοντος ὅπως ὑγι- άνῃς τε καὶ ὅπως τῶν ἐπιτηδείων μηδενὸς ἐνδεὴς ἔσει, καὶ πρὸς τούτοις πολλὰ τοῖς θεοῖς εὐχομένην ἀγαθὰ ὑπὲρ σοῦ καὶ εὐχὰς ἀποδιδοῦσαν, χαλεπὴν εἶναι φής; ἐγὼ μὲν οἶμαι, εἰ τοιαύτην μὴ δύνασαι φέρειν μητέρα, τἀγαθά σε οὐ δύνα- σθαι φέρειν. [2.2.11] εἰπὲ δέ μοι, ἔφη, πότερον ἄλλον τινὰ οἴει δεῖν θεραπεύειν; ἢ παρεσκεύασαι μηδενὶ ἀνθρώπων πειρᾶ- σθαι ἀρέσκειν μηδὲ πείθεσθαι μήτε στρατηγῷ μήτε ἄλλῳ ἄρχοντι; Ναὶ μὰ Δί’ ἔγωγε, ἔφη. [2.2.12] Οὐκοῦν, ἔφη ὁ Σω- κράτης, καὶ τῷ γείτονι βούλῃ σὺ ἀρέσκειν, ἵνα σοι καὶ πῦρ ἐναύῃ, ὅταν τούτου δέῃ, καὶ ἀγαθοῦ τέ σοι γίγνηται συλ- λήπτωρ καί, ἄν τι σφαλλόμενος τύχῃς, εὐνοϊκῶς ἐγγύθεν βοηθῇ σοι; Ἔγωγε, ἔφη. Τί δέ; συνοδοιπόρον ἢ σύμπλουν, ἢ εἴ τῳ ἄλλῳ ἐντυγχάνοις, οὐδὲν ἄν σοι διαφέροι φίλον ἢ ἐχθρὸν γενέσθαι, ἢ καὶ τῆς παρὰ τούτων εὐνοίας οἴει δεῖν ἐπιμελεῖ- σθαι; Ἔγωγε, ἔφη. [2.2.13] Εἶτα τούτων μὲν ἐπιμελεῖσθαι παρε- σκεύασαι, τὴν δὲ μητέρα τὴν πάντων μάλιστά σε φιλοῦσαν οὐκ οἴει δεῖν θεραπεύειν; οὐκ οἶσθ’ ὅτι καὶ ἡ πόλις ἄλλης μὲν ἀχαριστίας οὐδεμιᾶς ἐπιμελεῖται οὐδὲ δικάζει, ἀλλὰ περιορᾷ τοὺς εὖ πεπονθότας χάριν οὐκ ἀποδόντας, ἐὰν δέ τις γονέας μὴ θεραπεύῃ, τούτῳ δίκην τε ἐπιτίθησι καὶ ἀπο- δοκιμάζουσα οὐκ ἐᾷ ἄρχειν τοῦτον, ὡς οὔτε ἂν τὰ ἱερὰ εὐσεβῶς θυόμενα ὑπὲρ τῆς πόλεως τούτου θύοντος οὔτε ἄλλο καλῶς καὶ δικαίως οὐδὲν ἂν τούτου πράξαντος; καὶ νὴ Δία ἐάν τις τῶν γονέων τελευτησάντων τοὺς τάφους μὴ κοσμῇ, καὶ τοῦτο ἐξετάζει ἡ πόλις ἐν ταῖς τῶν ἀρχόντων δοκι- μασίαις. [2.2.14] σὺ οὖν, ὦ παῖ, ἐὰν σωφρονῇς, τοὺς μὲν θεοὺς παραιτήσῃ συγγνώμονάς σοι εἶναι, εἴ τι παρημέληκας τῆς μητρός, μή σε καὶ οὗτοι νομίσαντες ἀχάριστον εἶναι οὐκ ἐθελήσωσιν εὖ ποιεῖν, τοὺς δὲ ἀνθρώπους φυλάξῃ μή σε αἰσθόμενοι τῶν γονέων ἀμελοῦντα πάντες ἀτιμάσωσιν, εἶτα ἐν ἐρημίᾳ φίλων ἀναφανῇς. εἰ γάρ σε ὑπολάβοιεν πρὸς τοὺς γονέας ἀχάριστον εἶναι, οὐδεὶς ἂν νομίσειεν εὖ σε ποιήσας χάριν ἀπολήψεσθαι.

Αινείας
1. Γενεαλογία Ήταν γιος του Αγχίση και της Αφροδίτης.1 Καταγόταν από το τρωικό αρχοντικό γένος και στην Ιλιάδα αναφέρεται το γενεαλογικό δέντρο του, το οποίο ανάγεται στο Δία.2 Κατά μια εκδοχή, τον μεγάλωσε ο άντρας της αδελφής του·3 κατά άλλη, η Αφροδίτη τον παρέδωσε στις ορεινές νύμφες και μετά το πέμπτo έτος της ηλικίας του τον οδήγησε στον πατέρα του.4 Μια τρίτη εκδοχή τον θέλει μαθητή του Χείρωνα.5 2. Ο Αινείας στον Όμηρο Ο Αινείας παίρνει μέρος σε διάφορες φάσεις του Τρωικού πολέμου. Μεταξύ άλλων είναι ο αρχηγός των Δαρδάνων, του δεύτερου πιο σημαντικού λαού μετά τους Τρώες. Ο Όμηρος τον θεωρεί μαζί με τον Έκτορα, που είναι ξάδερφός του, τους καλύτερους πολεμιστές αλλά και συμβούλους. Κατά τον Όμηρο πάντα, οι Τρώες τον λατρεύουν σαν θεό. Είναι χαρακτηριστικοί οι επιθετικοί προσδιορισμοί που τον συνοδεύουν: Τρώων ἀγός, βουληφόρος, μήστωρ φόβοιο, ἄναξ ἀνδρῶν, μεγαλήτωρ, ἀτάλαντος Ἄρῃ, πόδας ταχὺς. Ακόμη και οι εχθροί του αναγνωρίζουν τη δύναμή του. Όμως, παρότι αναφέρεται πολλές φορές ότι είναι ο σημαντικότερος ήρωας των Τρώων, αν ασχοληθεί κάποιος με τις πράξεις του που θα στοιχειοθετούσαν αυτόν το χαρακτηρισμό, θα διαπιστώσει ότι καμιά ενέργειά του δεν ολοκληρώθηκε. Όταν κινδύνευε, δε σώθηκε με δική του προσπάθεια, αλλά με την επέμβαση των θεών, κυρίως της Αφροδίτης, αλλά και του Απόλλωνα και του Ποσειδώνα. Στην Ιλιάδα ο Αινείας είναι ο πλέον προστατευμένος από τους θεούς ήρωας, ο προορισμένος για υψηλά πράγματα. Στον Ομηρικό Ύμνο όμως εμφανίζεται ως ο μελλοντικός ηγεμόνας των Τρώων (στ. 196-197). Λαμβάνοντας αυτό υπόψη, καθώς και τα λόγια του Ποσειδώνα στην Ιλιάδα, ότι δηλαδή τον Αινεία δεν πρόκειται να τον σκοτώσει κανείς (Υ339) και ότι μετά το θάνατο του Πριάμου θα γίνει ο αρχηγός των Τρώων και θα συνεχίσει τη γενιά των Δαρδάνων (Υ307 κ.ε.), θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι ο τρόπος παρουσίασης του ήρωα στην Ιλιάδα όφειλε να συνάδει με τα λόγια των θεών, οπότε και ο ήρωας δεν έπρεπε ούτε καν να βρεθεί σε κίνδυνο. Έτσι μπορεί να εξηγηθεί και η στάση του Πριάμου απέναντι στον Αινεία, η οποία έκανε τον ήρωα να είναι θυμωμένος μαζί του (Ν460). Βεβαίως, δεν πρέπει να παραλείψουμε και την άποψη που υποστηρίζει ότι ο Όμηρος επιθυμούσε να εξάρει τον Έκτορα, οπότε δεν ήθελε άλλο ήρωα τέτοιου βεληνεκούς δίπλα του. 4. Ο Αινείας και η τύχη της Τροίας Στην αποχώρηση του Αινεία από την Τροία πριν από την καταστροφή αναφέρεται και ο Σοφοκλής στο έργο του Λαοκόων.7Ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, ο οποίος επισημαίνει τη συγκεκριμένη τραγωδία, παραδίδει ότι ο Αινείας έφυγε για την Ίδη γιατί τον διέταξε ο πατέρας του ενθυμούμενος την προτροπή της Αφροδίτης αλλά και εξαιτίας του περιστατικού με το Λαοκόωντα, το οποίο θεώρησε προάγγελο της καταστροφής της Τροίας. Ο ήρωας εικονίζεται να στέκεται μπροστά στην πύλη ανάμεσα στους δικούς του ανθρώπους έχοντας τον πατέρα του στην πλάτη, ενώ τον ακολουθεί πλήθος Τρώων. Γενικά ήταν διαδεδομένος ο μύθος ότι ο Αινείας εγκατέλειψε την πολιορκούμενη πόλη, τόσο στις γραπτές πηγές όσο και σε αναπαραστάσεις νομισμάτων. Την αναλυτικότερη περιγραφή του μύθου τη δίνει ο Ελλάνικος (5ος αι. π.Χ.).8 Παραλλαγή του μύθου παραδίδει ο Ξενοφώντας. Κατά το συγγραφέα, ο Αινείας είχε τη φήμη του ευσεβή, επειδή έσωσε τον πατέρα του και τις εικόνες των θεών και έτσι οι εχθροί επέτρεψαν μόνο σε αυτόν να κρατήσει την περιουσία του.9 Αυτή την εκδοχή ακολουθούν και άλλοι συγγραφείς, Έλληνες και Ρωμαίοι. Άλλη εκδοχή αναφέρει ότι ο Αινείας παρέμεινε στη χώρα, σύμφωνα με το μύθο που ήθελε τον ήρωα να είναι άρχοντας και μάλιστα στη Δάρδανο. Πιστεύουν μάλιστα κάποιοι ότι δεν πήγε ο ίδιος στην Ιταλία αλλά κάποιος άλλος Αινείας ή ο γιος του Ασκάνιος. Στα παιδιά του Αινεία αποδίδουν πόλεις της Φρυγίας την ίδρυσή τους (Ασκανία, Αρίσβη, Γεντίνος),10 ενώ επιδεικνυόταν ο τάφος του ήρωα στη Βερεκυνθία.11 Ο μύθος σύμφωνα με τον οποίο η κυριαρχία της χώρας πέρασε μετά το θάνατο του Πριάμου στον Αινεία και ότι γενικώς αποτελούσε έναν επικίνδυνο αντίζηλο της βασιλικής οικογένειας, όπως ήδη παρουσιάζεται στην Ιλιάδα (Υ180, Ν460), σχετίζεται με το μύθο που περιγράφει τον Πάρη να αποκλείει από τιμητικά αξιώματα τον Αινεία· γι’ αυτό ο Αινείας ανέτρεψε τον Πρίαμο και πρόδωσε την Τροία στους Αχαιούς. Έτσι αναφέρεται ότι οι Αχαιοί τού επέτρεψαν να σώσει την οικογένεια και την περιουσία του.12 5. Ο Αινείας ταξιδεύει Η αρχαιότερη πηγή για τη μετανάστευση του Αινεία προς τη Δύση είναι το έργο Ιλίου Πέρσις του Στησιχόρου από την Ιμέρα (Σικελία) (630-556 π.Χ.), όπως μας πληροφορεί η Tabula Iliaca Capitolina13 (15 π.Χ.)· ο Αινείας παρουσιάζεται ήδη στο Σίγειο να ανεβαίνει στο πλοίο κρατώντας το μικρό Ασκάνιο από το χέρι, ακολουθούμενος από το σαλπιγκτή Μίσηνο και τον Αγχίση που κρατά το Παλλάδιο. Η όλη σκηνή περιγράφεται στην πηγή ως εξής: «Ο Αινείας με τους δικούς του στην Εσπερία».14 Τα προβλήματα της συγκεκριμένης πηγής είναι πολλά και επισημάνθηκαν ήδη από το 19ο αιώνα,15 χωρίς να μας απασχολεί αυτή τη στιγμή το συγκεκριμένο θέμα. Πιθανόν όμως επηρέασε τους μεταγενέστερους συγγραφείς, όπως θα δούμε πιο κάτω. Το σίγουρο είναι ότι ο Στησίχορος έγραψε το έπος Ιλίου Πέρσις επηρεασμένος από τα ομηρικά έπη, τα οποία ήταν ήδη διαδεδομένα στη Δύση, φυσικό επακόλουθο του αποικιστικού ρεύματος που είχε προηγηθεί. Και στον Ελλάνικο, κατά το Διονύσιο, υπάρχει αναφορά για ταξίδι του Αινεία (μαζί με τον Οδυσσέα) στην Ιταλία, όπου και ίδρυσε τη Ρώμη δίνοντάς της το όνομα μιας γυναίκας από την Ιλλυρία, η οποία, έχοντας κουραστεί από την περιπλάνηση, προέτρεψε τις συντρόφισσές της να κάψουν τα πλοία.16 Και στους Δίκτυ και Δάρη επαναλαμβάνεται το ίδιο μοτίβο και παραλλαγές. Έτσι με την πάροδο του χρόνου δημιουργήθηκε ένας τυπικός μύθος περιπλάνησης του Αινεία, του οποίου βασικές πηγές είναι η Ρωμαϊκή Αρχαιολογία του Διονυσίου από την Αλικαρνασσό και η Αινειάδα του Βιργίλιου. 5.1. Ο Αινείας στον ελλαδικό χώρο Με βάση τη Ρωμαϊκή Αρχαιολογία και την Αινειάδα, το ταξίδι του Αινεία προς τη Δύση ξεκίνησε με την άφιξή του στην Παλλήνη της Χαλκιδικής,17 νότια ακριβώς από την πόλη Αίνεια,18 και ολοκληρώνεται στο Δρέπανον στης Σικελίας (το σημερινό Τράπανι). Ενδιάμεσα υπάρχουν 14 περιοχές ή πόλεις που σχετίζονται με το ταξίδι του Αινεία. Στον ελλαδικό χώρο πέρασε από τη Σαμοθράκη, τη Δήλο (όπου κατά μία εκδοχή κοιμήθηκε με την κόρη του μάντη Ανίου, η οποία γέννησε το γιο του, που τον ονόμασαν Άνδρο· αυτός εγκαταστάθηκε στο αιγαιοπελαγίτικο νησί που πήρε το όνομά του), την Κρήτη (όπου έχτισε κοντά στις Κυδωνίες μία μικρή πόλη που την ονόμασε Πέργαμο), τα Κύθηρα (όπου έχτισε ναό της Αφροδίτης), ίδρυσε δύο πόλεις στη λακωνική ακτή απέναντι από τα Κύθηρα, την Αφροδισιάδα και την Ήτιδα (από το όνομα της κόρης του), ανανέωσε τη σχέση με τους Αρκάδες, στη χώρα των οποίων έμεινε αρκετό καιρό.19 Στην πορεία προς την Ιταλία, ο Αινείας με τους Τρώες του ξεχειμώνιασαν στη Ζάκυνθο, όπου αφιέρωσαν αγώνες κυρίως δρόμου εφήβων στο νεοσύστατο ναό της Αφροδίτης. Στην Αφροδίτη και τον Αινείαν αφιερώθηκαν ξόανα. Συνέχισαν στη Λευκάδα, όπου αφιέρωσαν ναό στην Αφροδίτη Αινειάδα.20 Η πορεία συνεχίστηκε στο Άκτιον και την Αμβρακία (στο Άκτιον υπήρχε ναός της Αφροδίτης Αινειάδας και στην Αμβρακία ναός της Αφροδίτης και ηρώο του Αινεία) προς το Βουθρωτό. Από εκεί ο Αινείας με λίγους εκλεκτούς συντρόφους του πήγε στο μαντείο της Δωδώνης να πάρει χρησμό και, όταν επέστρεψε, ξεκίνησε το πέρασμα στην απέναντι ακτή με καθοδηγητές του στόλου Αρκάδες. 5.2. Ο Αινείας στην Ιταλία και Σικελία Ο Αινείας με τη συνοδεία του πήγε στο Αθήναιον (castrum Minervae) και έμεινε στην περιοχή της Κάτω Ιταλίας αρκετό διάστημα. Στην Καλαβρία συναντήθηκε και με το Διομήδη.21 Οι τοπικές παραδόσεις θέλουν τον Αινεία να παραμένει στην περιοχή, όπου και πεθαίνει, αλλά και τον Αγχίση να πεθαίνει και να θάβεται εκεί. Στη συνέχεια πέρασε στη Σικελία, στο Δρέπανον.22 Εκεί συνάντησε Τρώες υπό τους Έλυμο και Αιγέστη, τους οποίους βοήθησε να χτίσουν δύο νέες πόλεις, την Έγεστα και τα Έλαμα.23 Κατά το Βιργίλιο ο Αινείας βρέθηκε δύο φορές στο Δρέπανον: αρχικά στους πρόποδες της Αίτνας, αφού ξέφυγε από τους Κύκλωπες παίρνοντας μαζί του έναν από τους συντρόφους του Οδυσσέα, περιέπλευσε νότια του νησιού και κατέληξε στο Δρέπανον, όπου πέθανε ο Αγχίσης. Μεσολάβησε το ταξίδι στην Καρχηδόνα και στην επιστροφή κατέληξε πάλι στο Δρέπανον, οπότε και συνάντησε τους δυο Τρώες. 5.3. Ο Αινείας στην Καρχηδόνα Ο συγκεκριμένος μύθος εμφανίζεται κυρίως στο έργο του Βιργίλιου.24 Η περιπέτεια της Καρχηδόνας τοποθετείται μεταξύ των δύο παραμονών του ήρωα στο Δρέπανον. Όταν ο στόλος βρισκόταν στο Τυρρηνικό πέλαγος, έστειλε η Ήρα (Juno) μια θύελλα που έριξε τα καράβια στα παράλια της Αφρικής. Η βασίλισσα της χώρας Διδώ δέχτηκε φιλικά τους αιτούντες προστασία στην Καρχηδόνα. Με οδηγία της Αφροδίτης (Venus), η Διδώ ερωτεύτηκε τον Αινεία, στον οποίο και ενέδωσε. Η Ήρα και η Αφροδίτη είχαν συνεννοηθεί να τους παντρέψουν με στόχο τη συνένωση των δύο λαών. Όταν μαθεύτηκε το νέο, ο Iarbas, γιος του Δία (Jupiter) και περιφρονημένος μνηστήρας, παρακάλεσε τον πατέρα του να μεσολαβήσει ώστε να μην πετύχει το σχέδιο. Ο Δίας διέταξε μέσω του Ερμή (Mercur) τον Αινεία να εγκαταλείψει την Καρχηδόνα, κάτι το οποίο ο ήρωας με λύπη του το έκανε. Η Διδώ στην απελπισία της έπεσε στο σπαθί που είχε αφήσει ο Αινείας και πέθανε.25 5.4. Ο Αινείας στις δυτικές ιταλικές ακτές Από το Δρέπανον ο Αινείας συνέχισε τη διαδρομή του προς το λιμάνι του Παλίνουρου (Palinurus) στη Λευκανία, το οποίο πήρε το όνομά του από το σύντροφο του Αινεία Palinurus, ο οποίος πέθανε εκεί. Στη συνέχεια έφτασε σε νησί κοντά στο Paestum, το οποίο ονομάστηκε Λευκασία (Leucasia ή Leucosia, σημ. Piana) από το όνομα εξαδέλφης του ήρωα που πέθανε εκεί, για να συνεχίσει στο επόμενο λιμάνι της χώρας των Οπικών, που ονομάστηκε Μίσηνος (Misenus) από έναν ευγενή Τρώα. Σε ένα κοντινό νησί δόθηκε το όνομα Προχύτη (Prochyta) από συγγενή του Αινεία, και το παρακείμενο ακρωτήριο ονομάστηκε Καιήτη από τη μαμή του ήρωα. Τέλος έφτασαν στο Λαυρεντόν (Laurentum), το οποίο ήταν, σύμφωνα με πολλούς αρχαίους συγγραφείς, η πρωτεύουσα του Λάτιου και έδρα του βασιλιά Λατίνου.26 Και αν έτσι ταξιδεύει τον Αινεία ο Διονύσιος, ο Βιργίλιος στέλνει τον ήρωα από το Παλίνουρον στα παράλια της Κύμης. Ο Αινείας παρουσιάζεται να επισκέπτεται το ναό του Απόλλωνα και το σπήλαιο της Σίβυλλας, που βρίσκονταν στο ιερό άλσος της Εκάτης. Εκεί παρακάλεσε τη Σίβυλλα Δηιφόβη, που προφήτεψε δύσκολες μάχες στο Λάτιο, να τον κατεβάσει στον Άδη για να συναντήσει τον πατέρα του. Η Διηφόβη συναίνεσε, με την προϋπόθεση να θάψει ο Αινείας το σύντροφό του που βρίσκεται νεκρός κοντά στο στόλο του. Επιστρέφοντας ο ήρωας έμαθε για το θάνατο του Μισήνου. Αφού τον έθαψε, βρήκε με τη βοήθεια περιστεριών το χρυσό κλαδί που του είχε ζητήσει η Σίβυλλα και επέστρεψε. Με τη συνοδεία της κατέβηκε στον Άδη. Όταν επανήλθε στον επάνω κόσμο, ο Αινείας έπλευσε προς την Καιήτη, για να καταλήξει μέσω του Κιρκαίου στις εκβολές του Τίβερη (Βιργ., Αιν. 6.13-7.36). 5.5. Ο Αινείας στις εκβολές του Τίβερη και στο Λάτιο27 Φτάνοντας στο Λωρεντόν (Laurentum), οι Τρώες έστησαν σε απόσταση περίπου 4 σταδίων από την ακτή ένα στρατόπεδο με τείχος και τάφρο. Η περιοχή ονομάστηκε Τροία.28 Υπάρχουν πολλές παραλλαγές του μύθου σχετικά με την επιλογή της θέσης. Μεταξύ αυτών και η εκδοχή του Βάρρωνος, ο οποίος αναφέρει ότι κάθε πρωί από τότε που έφυγε από την Τροία ο Αινείας παρακολουθούσε τον Αυγερινό, το αστέρι της Αφροδίτης, μέχρι που στις ακτές του Λάτιου έπαψε να φωτίζει· τότε κατάλαβε ότι έφτασε στη γη της επαγγελίας.29 Αργότερα οι Τρώες έχτισαν στον παρακείμενο λόφο την πόλη Λαβίνιον. Αρχικά οι ντόπιοι με αρχηγό το βασιλιά Λαβίνο προσπάθησαν να εμποδίσουν τους Τρώες, αλλά στη συνέχεια έκλεισαν ειρήνη, και ο Αινείας παντρεύτηκε την κόρη του βασιλιά, τη Λαβινία, οπότε οι δυο λαοί συνενώθηκαν και αποτέλεσαν τους Λατίνους. Ο Αινείας βασίλευσε 3 χρόνια. Τον τέταρτο χρόνο αναγκάστηκε να διεξαγάγει πόλεμο κατά του Τυρρηνού (του ανιψιού της γυναίκας του Λαβίνου) και του Μεσέντιου (αρχηγό των Τυρρηνών). Κατά τη μάχη ο Αινείας σκοτώθηκε ή μάλλον μεταφέρθηκε στον ουρανό για να θεωρηθεί πλέον θεός (Indiges).30 5.6. Ο Αινείας και η Ρώμη Κατά μία εκδοχή, ο Αινείας συνάντησε τον Οδυσσέα και ίδρυσαν μαζί τη Ρώμη.31 Κατά άλλη μετονόμασε, μαζί με τον Εύανδρο, την αποικία Βαλέντια σε Ρώμη. Υπάρχει και η εκδοχή που θέλει την πόλη να παίρνει το όνομα της Ρώμης, συζύγου του Αινεία. Πάντως η επικρατέστερη παραλλαγή του μύθου είναι η εξής: Ο γιος του Αινεία Ίουλος ίδρυσε τη μητρόπολη της Ρώμης Alba Longa. Σε αυτόν και τη μυθική γενεαλογία της Αφροδίτης ανάγει την καταγωγή της η Ιουλία γενιά. Από τον Ίουλο λοιπόν προέρχεται το όνομα Ιούλιος (Iulius) που έφεραν πολλοί επιφανείς Ρωμαίοι, όπως ο Ιούλιος Καίσαρας. Ο Σίλβιος, ο άλλος γιος του Αινεία, διαδέχθηκε τον αδελφό του στην Alba. Έτσι όλοι οι βασιλείς της Alba έφεραν το cognomen Silvius. Από το ένα ή το άλλο γένος κατάγονταν οι δίδυμοι Ρώμος και Ρωμύλος, οι οποίοι ίδρυσαν τη Ρώμη.32 Έτσι κατέληξε ο Αινείας να θεωρείται ο αρχηγέτης του ρωμαϊκού λαού. 6. Ερμηνεία του μύθου του Αινεία Είναι φανερό ότι οι περισσότερες πηγές που αναφέρονται στις περιπέτειες του Αινεία είναι ελληνικές. Οι ρωμαϊκές πηγές είναι μεταγενέστερες. Εξετάζοντας αρχικά τις ελληνικές πηγές, μπορούμε να τις ερμηνεύσουμε ως εξής: Όταν οι Έλληνες πήγαν στην Ιωνία, βρήκαν το μύθο του Αινεία, τον οποίο και ελληνοποίησαν. Μέσω του Ομήρου ο μύθος του Αινεία εντάχθηκε οριστικά στον τρωικό μυθολογικό κύκλο και κατ’ επέκταση έγινε ιδιαίτερα γνωστός. Όπως ήταν φυσικό, «ταξίδεψε» μαζί με τους Έλληνες στη Δύση κατά τη διάρκεια του Β΄ Αποικισμού. Πιστός στις μυθολογικές αρχές, ο Αινείας εγκαταστάθηκε όπου υπήρχαν ναοί της Αφροδίτης, η οποία σε πολλές περιπτώσεις αντικατέστησε τη λατρεία της φοινικικής Αστάρτης – οπότε και ο Αινείας μάλλον εκδίωξε κάποιον τοπικό ήρωα. Οι διάφορες πόλεις στις οποίες βρέθηκε ή όσες ίδρυσε ο Αινείας στα ταξίδια του πρέπει να ενταχθούν στο δίκτυο των εμπορικών σταθμών των Ελλήνων, για εμπορικούς και αποικιστικούς λόγους. Δεν αρκεί όμως αυτή η προφανής ερμηνεία, δεδομένου ότι ο μύθος δεν αναπτύχθηκε γραμμικά. Ας μην ξεχνάμε ότι κατά μία εκδοχή ο Αινείας πέθανε στη Θράκη! Στο πλαίσιο νεότερων επιστημονικών ερευνών κερδίζει έδαφος η άποψη του πολιτικού και κοινωνικού ρόλου του μύθου. Ο Αινείας ίδρυσε πόλεις και ναούς. Αυτό σίγουρα παραπέμπει στην ανάγκη που είχαν οι παλαιές γενεές των πόλεων αυτών να αναγάγουν την καταγωγή τους στον ήρωα ή σε άτομα γύρω από αυτόν (παιδιά, ακόμα και συντρόφους), με σκοπό να θεμελιώσουν δικαιώματα στο ιερατείο του ναού ή άλλα προνόμια στην πόλη. Φαίνεται ότι ο μύθος έφτασε στο Λάτιο τον 6ο αι. π.Χ., αλλά χρειάστηκαν αρκετοί αιώνες μέχρι να αποτελέσει σταθερή αξία του ρωμαϊκού μύθου. Αρχικά, το στοιχείο που κυριάρχησε ήταν η μεταφορά από τον Αινεία, το γιο της Αφροδίτης, του παλλαδίου και των Πενατών στο Λάτιο. Από εκεί και πέρα με τη βοήθεια των συγγραφέων δημιουργήθηκε ο μύθος που θέλει τον ήρωα σε σχέση με τη Ρώμη: από τον Τιμαίο και τον Κάτωνα, στο De familiis Troianis του Βάρρωνος (όπου πρώτη φορά κατασκευάζεται η γενεαλογία των παλαιών ρωμαϊκών γενών με αναφορά στην τρωική καταγωγή τους), την Αινειάδα του Βιργίλιου και τη Ρωμαϊκή ιστορία του Διονυσίου του Αλικαρνασσέως. Ήδη με το Βάρρωνα γίνεται σαφές ότι η προσπάθεια της σύνδεσης Ρώμης και Τροίας δεν είναι τυχαία. Το 129 π.Χ. εμφανίζεται στα νομίσματα ιουλιανής κοπής το κεφάλι της Αφροδίτης, μητέρας του Αινεία. Στη γενεαλογία του Βάρρωνος γίνεται η σύνδεση του Ιουλίου γένους με τον Αινεία. Είναι η αρχή της αξιοποίησης του μύθου του Αινεία από την πολιτική.33 7. Ο Αινείας στην τέχνη Στα αρχαία κείμενα υπάρχουν περιγραφές για χάλκινο άγαλμα στην αγορά του Άργους (Παυσ. 2.21.2). Επίσης στην Ολυμπία το άγαλμα του Αινεία εντασσόταν σε σύμπλεγμα αγαλμάτων (Παυσ. 2.22.2), ενώ ο Παρράσιος τον είχε αναπαραστήσει μαζί με τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη (Πλίν., ΦΙ 35.71). Στην Alba άγαλμα του ήρωα βρισκόταν σε κρήνη,34 ενώ άλλο γλυπτό υπήρχε στο Forum Augustum (Ovid, Fasti 5.563). Από το άγαλμα του Αινεία στην Αγορά της Πομπηίας διασώζεται επιγραφή. Βεβαίως έχουν διασωθεί απεικονίσεις του Αινεία και των περιπετειών του σε άλλα αγάλματα, αλλά και σε ανάγλυφα, μωσαϊκά, πολύτιμους λίθους, αγγεία και νομίσματα. Η θεματολογία προέρχεται από όλο το μυθικό κύκλο, δηλαδή εκτείνεται από τον Τρωικό πόλεμο μέχρι τα ταξίδια του. Το πιο γνωστό μοτίβο είναι αυτό του Αινεία με το γηραιό πατέρα του στον ώμο και πολλές φορές με ένα ακόμη πρόσωπο με τη μορφή μικρού παιδιού. Σε αρκετές περιπτώσεις ακολουθείται από μία ή δύο γυναικείες φιγούρες, την Κρέουσα και την Αφροδίτη. Οι περιπέτειες του Αινεία, κυρίως μέσα από την Αινειάδα, ενέπνευσαν τους μεταγενέστερους, με αποτέλεσμα πολλά και σημαντικά έργα τόσο της λογοτεχνίας, της όπερας και του θεάτρου όσο και των εικαστικών τεχνών να τις έχουν ως θέμα ή ως έμπνευση.

Κλέοβις και Βίτων (580 π.Χ.)

---

Ο Κλέοβις και ο Βίτων ήσαν αδελφοί και άξιοι αθλητές από το Άργος. Μητέρα τους ήταν η Κυδίππη, ιέρεια της θεάς Ήρας, προστάτιδας του Άργους. Έμειναν στη μνήμη της ανθρωπότητας με τον άτυπο θεϊκό άθλο – προσφορά στην Ήρα των δύο παλληκαριών – αθλητών, οι οποίοι επειδή οι λευκές αγελάδες κατά την εορτή της Ήρας καθυστερούσαν να έρθουν από του αγρούς, υποδύθηκαν τα ιερά ζώα της θεάς, ζεύτηκαν το άρμα και οι δύο «αεθλοφόροι» έσυραν το άρμα με την ιέρεια μητέρα τους σαράντα πέντε στάδια – οχτώ χιλιόμετρα – από το Άργος στο ιερό της θεάς, στο Ηραίο.         

Σύμπλεγμα Κλέοβι και Βίτωνα - Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών. Δύο μνημειακά αρχαϊκά αγάλματα, από τα πιο γνωστά δείγματα του τύπου του κούρου. Στέκονται παρατακτικά επάνω σε χωριστές πλίνθους, αλλά σε ενιαίο βάθρο, στο οποίο έχει χαραχθεί επιγραφή, που δεν σώζεται ολόκληρη. Οι δύο νέοι απεικονίζονται γυμνοί, προτείνουν το αριστερό πόδι, ενώ τα χέρια τους είναι σφιγμένα σε γροθιές και ελαφρά λυγισμένα. Από τους περισσότερους μελετητές ταυτίζονται με τον Κλέοβι και το Βίτωνα, δύο νέους από το Άργος, γιους της ιέρειας της Ήρας.

Όλοι καλοτύχιζαν την μήτερα που είχε τέτοιους γιους, τόσο άξιους, ρωμαλέους και δυνατούς,  η Κυδίππη τότε, υπερήφανη για την γενναία πράξη των παιδιών της, προσευχήθηκε στη θεά να χαρίσει στους νέους ό,τι πιο καλό και άριστο μπορεί να προσδοκά ο άνθρωπος στη ζωή του. Μετά από αυτή την ευχή της ιέρειας, οι τρεις τους προσέφεραν τη θυσία, έφαγαν και κοιμήθηκαν μέσα στο ιερό.

Η θεά Ήρα άκουσε τις προσευχές της σεβαστής και ταπεινής μητέρας και χάρισε στους γιους της το πολυτιμότερο δώρο, τον αιώνιο ύπνο. Όταν κοιμήθηκαν, δεν ξύπνησαν, πέρασαν στην απέναντι όχθη της αθανασίας, δίνοντας ένα μάθημα για την ανθρώπινη ευτυχία σ’ όλη την ανθρωπότητα, σύμφωνα με τον ηρωικό τρόπο αντίληψης των αρχαίων Ελλήνων, όπως τον διέσωσε ο Ηρόδοτος (1,31) μέσα από τον ανεκτίμητο διάλογο περί ευτυχίας του Σόλωνα με τον βασιλιά Κροίσο.    

       

 31. [1] ὣς δὲ τὰ κατὰ τὸν Τέλλον προετρέψατο ὁ Σόλων τὸν Κροῖσον εἴπας πολλά τε καὶ ὀλβία, ἐπειρώτα τίνα δεύτερον μετ᾽ ἐκεῖνον ἴδοι, δοκέων πάγχυ δευτερεῖα γῶν οἴσεσθαι. ὃ δ᾽ εἶπε «Κλέοβίν τε καὶ Βίτωνα. [2] τούτοισι γὰρ ἐοῦσι γένος Ἀργείοισι βίος τε ἀρκέων ὑπῆν, καὶ πρὸς τούτῳ ῥώμη σώματος τοιήδε· ἀεθλοφόροι τε ἀμφότεροι ὁμοίως ἦσαν, καὶ δὴ καὶ λέγεται ὅδε ὁ λόγος. ἐούσης ὁρτῆς τῇ Ἥρῃ τοῖσι Ἀργείοισι ἔδεε πάντως τὴν μητέρα αὐτῶν ζεύγεϊ κομισθῆναι ἐς τὸ ἱρόν, οἱ δέ σφι βόες ἐκ τοῦ ἀγροῦ οὐ παρεγίνοντο ἐν ὥρῃ· ἐκκληιόμενοι δὲ τῇ ὥρῃ οἱ νεηνίαι ὑποδύντες αὐτοὶ ὑπὸ τὴν ζεύγλην εἷλκον τὴν ἅμαξαν, ἐπὶ τῆς ἁμάξης δέ σφι ὠχέετο ἡ μήτηρ· σταδίους δὲ πέντε καὶ τεσσεράκοντα διακομίσαντες ἀπίκοντο ἐς τὸ ἱρόν.  [3] ταῦτα δέ σφι ποιήσασι καὶ ὀφθεῖσι ὑπὸ τῆς πανηγύριος τελευτὴ τοῦ βίου ἀρίστη ἐπεγένετο, διέδεξέ τε ἐν τούτοισι ὁ θεὸς ὡς ἄμεινον εἴη ἀνθρώπῳ τεθνάναι μᾶλλον ἢ ζώειν. Ἀργεῖοι μὲν γὰρ περιστάντες ἐμακάριζον τῶν νεηνιέων τὴν ῥώμην, αἱ δὲ Ἀργεῖαι τὴν μητέρα αὐτῶν, οἵων τέκνων ἐκύρησε· [4] ἡ δὲ μήτηρ περιχαρής ἐοῦσα τῷ τε ἔργῳ καὶ τῇ φήμῃ, στᾶσα ἀντίον τοῦ ἀγάλματος εὔχετο Κλεόβι τε καὶ Βίτωνι τοῖσι ἑωυτῆς τέκνοισι, οἵ μιν ἐτίμησαν μεγάλως, τὴν θεὸν δοῦναι τὸ ἀνθρώπῳ τυχεῖν ἄριστον ἐστί.  [5] μετὰ ταύτην δὲ τὴν εὐχὴν ὡς ἔθυσάν τε καὶ εὐωχήθησαν, κατακοιμηθέντες ἐν αὐτῷ τῷ ἱρῷ οἱ νεηνίαι οὐκέτι ἀνέστησαν ἀλλ᾽ ἐν τέλεϊ τούτῳ ἔσχοντο. Ἀργεῖοι δὲ σφέων εἰκόνας ποιησάμενοι ἀνέθεσαν ἐς Δελφοὺς ὡς ἀριστῶν γενομένων.» 

Το πάνω τμήμα του αγάλματος του Βίτονα κατά τη διάρκεια της ανακάλυψής του. Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Φωτ: Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού.

Οι Αργείοι τίμησαν τα δύο ηρωικά παλληκάρια με αγάλματα στους Δελφούς. Οι κούροι αυτοί ήταν αφιέρωμα των Αργείων στον Απόλλωνα και, σύμφωνα με την επιγραφή,  κατασκευάσθηκαν από τον Αργείο γλύπτη (Πολυ)μήδη. Αποτελούν τυπικό δείγμα της αρχαϊκής γλυπτικής και, ειδικότερα, των αργείτικων εργαστηρίων του 6ου αι. π.Χ. Επίσης σε αργείτικα νομίσματα απεικονίζεται η Κυδίππη επί άρματος, το οποίο σύρουν δύο νέοι. 

                                   Κλέοβις και Βίτων, Museo Nazionale Romano, Ρώμη, Ιταλία.

Τέλος, όπως αναφέρει ο Παυσανίας, κοντά στο άγαλμα του Μειλίχιου Δία στην Αγορά του Άργους, υπήρχε λίθινο ανάγλυφο, το οποίο παρίστανε τον Κλέοβη και τον Βίτωνα να σύρουν την άμαξα προς το Ηραίο, με την μητέρα τους καθισμένη επάνω. Αξίζει να σημειωθεί και η μαρτυρία του Παυσανία (ΙΙ 19, 5), σύμφωνα με την οποία είδε εικόνα στο ιερό του Λυκείου Απόλλωνος, στο Άργος, όπου παρουσιαζόταν ο Βίτωνας να φέρει στους ώμους ταύρο, τον οποίο μετέφερε από το Άργος στη Νεμέα, με σκοπό να τον θυσιάσει στο Δία.

Σήμερα ο Κλέοβις και ο Βίτων κατοικούν στο Μουσείο των Δελφών.

Εισαγωγικό σημείωμα Οι Νόμοι είναι το μεγαλύτερο σε έκταση και το πιο αξιόλογο έργο της γεροντικής ηλικίας του Πλάτωνα. Περιέχει εκτός από τις πολιτικές, παιδαγωγικές και ηθικές ιδέες του και συγκεκριμένες ρυθμιστικές διατάξεις που κατά τον φιλόσοφο πρέπει να διέπουν τη ζωή των πολιτών. Στις ποικίλες διατάξεις που ορίζουν την επιθυμητή συμπεριφορά των χρηστών πολιτών –αλλά και αυστηρές ποινές για τους παραβάτες– υπάρχει πρόβλεψη και για όσους δε σέβονται τους γονείς ή τους παππούδες τους.

Το κείμενο Ὅς ἄν τολμήσῃ πατέρα ἤ μητέρα ἤ τούτων πατέρας ἤ μητέρας τύπτειν, πρῶτον μὲν ὁ προστυγχάνων βοηθείτω, καὶ ὁ μὲν μέτοικος ἤ ξένος εἰς προεδρίαν τῶν ἀγώνων καλείσθω βοηθῶν, μὴ βοηθήσας δὲ ἀειφυγίαν ἐκ τῆς χώρας φευγέτω· ὁ δὲ μὴ μέτοικος βοηθῶν μὲν ἔπαινον ἐχέτω, μὴ βοηθῶν δέ, ψόγον· δοῦλος δὲ βοηθήσας μὲν ἐλεύθερος γιγνέσθω, μὴ βοηθήσας δὲ πληγὰς ἑκατὸν τῇ μάστιγι τυπτέσθω. Ἐὰν δέ τις ὄφλῃ δίκην αἰκίας γονέων, πρῶτον μὲν φευγέτω ἀειφυγίαν ἐξ ἄστεως εἰς τὴν ἄλλην χώραν καὶ πάντων ἱερῶν εἰργέσθω, κατελθὼν δὲ θανάτῳ ζημιούσθω. Ἐὰν δέ τις ἐλεύθερος τῷ τοιούτῳ συμφάγῃ ἤ συμπίῃ ἤ τινα τοιαύτην ἄλλην κοινωνίαν κοινωνήσῃ ἤ καὶ μόνον ἐντυγχάνων που προσάπτηται ἑκών, μήτε εἰς ἱερὸν ἔλθῃ μηδὲν μήτ’ εἰς ἀγοράν μήτ’εἰς πόλιν ὅλως πρότερον ἤ καθήρηται.

Ερμηνευτικά σχόλια προεδρία: Το δικαίωμα να καταλαμβάνει κανείς την πρώτη σειρά καθισμάτων, ακριβώς μπροστά στην ορχήστρα, στις δραματικές παραστάσεις τον αρχαίου θεάτρου. Το προνόμιο αυτό απολάμβαναν στην αρχαία Αθήνα οι ιερείς, οι ανώτατοι άρχοντες, εξέχοντες πολίτες, οι απόγονοι όσων είχαν πέσει στο πεδίο της μάχης υπερασπιζόμενοι την πόλη και μέλη αντιπροσωπειών ή πρεσβευτές άλλων πόλεων σε ένδειξη τιμής. ἀειφυγίαν ἐκ τῆς χώρας φευγέτω: Ισόβια εξορία με δήμευση της περιουσίας, που επιβαλλόταν στην αρχαιότητα σε αυτούς που καταδικάζονταν για φόνους και άλλα βαριά εγκλήματα. Εκείνοι που πρόβλεπαν ότι θα καταδικαστούν σ’ αυτή την ποινή συνήθως έφευγαν μόνοι τους πριν από τη δίκη.

Το χάσμα γενεών μεγαλώνει συνεχώς

Αναμφισβήτητα οι νέοι αποτελούν το πιο δυναμικό κομμάτι της κοινωνίας. Είναι αυτοί που επιθυμούν να αλλάξουν το σήμερα, οραματίζονται ένα καλύτερο αύριο, μέσα στο οποίο κάνουν όνειρα για να μεγαλουργήσουν. 

Πολλές φορές και δικαιολογημένα θα τους χαρακτηρίσεις παρορμητικούς, ανταγωνιστικούς, θυμικούς, ιδεολόγους. Απαιτούν γρήγορες αλλαγές δίχως καθυστέρηση, με αποτέλεσμα πολλοί ηλικιωμένοι να είναι σύμμαχοί τους αλλά και πολλοί, τους οποίους σέβονται, αντίπαλοί τους.

Οι περισσότεροι ηλικιωμένοι διαθέτουν πείρα και γνώσεις και αντιμετωπίζουν τους νέους με επιείκεια και κατανόηση, προσφέρουν πολύτιμη αρωγή και δείχνουν να καταλαβαίνουν τα προβλήματά τους. Υπάρχουν και εκείνοι όμως, που τους περιφρονούν, τους θεωρούν ανεύθυνους, σκληρούς, αδιάφορους  και είναι άτεγκτοι κριτές τους.

Εύλογα δεν προκύπτει το ερώτημα, αν πρέπει να σεβόμαστε οι νέοι τους μεγαλύτερους μόνο και μόνο για την ηλικία τους; Η ηλικία δεν αποτελεί μοναδικό κριτήριο σεβασμού. Οι ηλικιωμένοι οφείλουν να καταλάβουν ότι ο σεβασμός κερδίζεται, δεν χαρίζεται ούτε υπαγορέυεται κι επιβάλλεται.

Οφείλουν να δείχνουν κατανόηση στα προβλήματα των νέων και να μην καταφεύγουν στην εύκολη λύση «εμείς στην ηλικία σας δεν είχαμε τέτοιες ανέσεις, εσείς τα έχετε όλα.», «Τι άλλο θέλετε;» Πρέπει να καταλάβουν ότι η κάθε εποχή έχει τα δικά της προβλήματα και δεν μπορούν να κάνουν ανεδαφικές συγκρίσεις με τη δική τους νεότητα. Ας σταματήσουν αν ωραιοποιούν το χθες.

Πρέπει να σταματήσουν να τους αντιμετωπίζουν με υπεροψία και κατωτερότητα. Να μην θεωρούν τους νέους ανώριμους, ανίκανους να δημιουργήσουν το οτιδήποτε. Με αυτή την συμπεριφορά τους υποτιμούν, καλλιεργούν την αβεβαιότητα και τους αποθαρρύνουν από οποιαδήποτε προσπάθεια και σκέψη δημιουργίας.

Οι διαφορές στη νοοτροπία και στις αντιλήψεις νέων-ηλικιωμένων δεν είναι φαινόμενο της εποχής μόνο αλλά διαχρονικό. Τα αίτια που οδηγούν σε αυτήν την αδυναμία απρόσκοπτης επικοινωνίας μεταξύ τους είναι ποικίλα. 

Καταλαβαίνω ότι οι ηλικιωμένοι ως πιο έμπειροι, είναι διστακτικοί στις αλλαγές και θέλουν περίσκεψη και φειδώ, ενώ οι περισσότεροι νέοι χαρακτηρίζονται για τη ζωντάνια, την ενεργητικότητά τους, το σφρίγος και τη διάθεση για γρήγορες αλλαγές.

Ωστόσο, υπάρχει μεγάλο ποσοστό ηλικιωμένων που μισούν τους νέους, είναι αντιδραστικοί και απόλυτοι. Δυστυχώς όμως η εποχή που ζούμε χαρακτηρίζεται από αβεβαιότητα, ρευστότητα και ποικίλες αλλαγές, καταστάσεις που προβληματίζουν τους νέους με αποτέλεσμα να μην ατενίζουν το μέλλον με αισιοδοξία.

Απ 'την άλλη υπάρχει μια μερίδα νέων που τέρπονται από την ισοπέδωση παρά την οικοδόμηση και αμφισβητούν τα πάντα απλά για να τα αμφισβητούν, συνήθως χωρίς επιχειρήματα και θέσεις. Είναι ανεύθυνοι και παθητικοί, τα περιμένουν όλα από τους ηλικιωμένους με το πρόσχημα ότι «αφού μας φέρατε στον κόσμο είστε υποχρεωμένοι να μας επιλύσετε και τα προβλήματα.» Είναι λογικό όλη αυτή η κατάσταση να επιφέρει σύγχυση και σύγκρουση μεταξύ των δύο γενεών.

Αυτό που πρέπει να κατανοηθεί και από τους δύο, είναι ότι διαφορές πάντα θα υπάρχουν, δεν είναι δυνατόν να συμπίπτουν απόλυτα οι απόψεις τους. Μπορεί όμως να επιτευχθεί επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ τους αν αποβάλουν την εμπάθεια και τις προκαταλήψεις.Οι ηλικιωμένοι να συνειδητοποιήσουν ότι το παιδί είναι περισσότερο παιδί της εποχής και λιγότερο παιδί του πατέρα του κι οι νέοι να πάψουν να είναι απόλυτοι στις κρίσεις τους.

Να κατανοήσουν κι οι δύο πλευρές ότι για να επιτευχθεί ατομική και κοινωνική πρόοδος πρέπει να συνδυαστεί το παρελθόν με το παρόν. Οι νέοι διαθέτουν διάθεση κι ενεργητικότητα και οι ηλικιωμένοι πείρα  και γνώση. Δεν είναι τέλειος συνδυασμός; Εσείς τι λέτε;



ΜΟΡΦΕΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ (ΣΗΜΕΡΑ)

Η οικογένεια είναι ένας θεσμός που συναντάται σε όλες τις κοινωνίες. Οι βασικές του λειτουργίες είναι η δημιουργία, η ανατροφή και η προετοιμασία της νέας γενιάς για την κοινωνική της ζωή. Συνήθως η οικογένεια δημιουργείται με το γάμο, ο οποίος προσδιορίζεται από το νόμο, τη θρησκεία και τις παραδόσεις της κάθε κοινωνίας. Στην Ελλάδα ο γάμος μπορεί να είναι θρησκευτικός ή πολιτικός.

Η μορφή της οικογένειας εξαρτάται από παράγοντες όπως το περιβάλλον, η παράδοση, ο χαρακτήρας της οικονομίας και της κοινωνίας ευρύτερα.

Στις παραδοσιακές κοινωνίες συναντάμε τη μορφή της εκτεταμένης οικογένειας, που συνήθως είναι πατριαρχική, δηλαδή αρχηγός της είναι ο μεγαλύτερος σε ηλικία άνδρας. Η εκτεταμένη οικογένεια περιλαμβάνει πολλές μικρότερες οικογένειες, συνήθως αδελφών, οι οποίες συγκατοικούν με τους γονείς. Στις οικογένειες αυτές εργάζονται όλα τα μέλη στην οικογενειακή επιχείρηση (αγροτική, κτηνοτροφική ή οικοτεχνία). Οι δεσμοί των μελών είναι ισχυροί, εφόσον η οικογένεια έχει πολλές λειτουργίες: παράγει, εκπαιδεύει επαγγελματικά τα νέα μέλη, φροντίζει τα ασθενή, ανάπηρα και ηλικιωμένα μέλη της.

Στις σύγχρονες κοινωνίες και στα αστικά κέντρα η κύρια μορφή της οικογένειας είναι η πυρηνική οικογένεια. Η πυρηνική οικογένεια αποτελείται από τους συζύγους και τα παιδιά και κύριες λειτουργίες της είναι η ανατροφή και κοινωνικοποίηση των νέων σε συνθήκες ασφάλειας, φροντίδας και αγάπης αλλά και η συναισθηματική στήριξη των συζύγων. Σήμερα, άλλοι ειδικοί φορείς έχουν αναλάβει τις λειτουργίες της παραδοσιακής οικογένειας (οι επιχειρήσεις την παραγωγή αγαθών, τα νοσοκομεία τη φροντίδα των ασθενών, οι οίκοι ευγηρίας τους ηλικιωμένους, τα σχολεία και τα κέντρα επαγγελματικής κατάρτισης τη μετάδοση γνώσεων στους νέους).

Συχνή μορφή πυρηνικής οικογένειας στις σύγχρονες κοινωνίες είναι η μονογονεϊκή οικογένεια, στην οποία τα παιδιά ζουν με τον ένα γονέα, εξαιτίας χηρείας, διαζυγίου ή μερικές φορές προσωπικής επιλογής.

Χαρακτηριστικό φαινόμενο πολλών σύγχρονων κοινωνιών είναι η υπογεννητικότητα, που οφείλεται σε διάφορους λόγους, όπως το υψηλό κόστος ανατροφής των παιδιών, η επαγγελματική καριέρα των συζύγων κ.ά. Η χαμηλή γεννητικότητα (1.3 παιδιά αναλογούν σε κάθε ελληνική οικογένεια και 1.4 στην Ενωμένη Ευρώπη) σε συνδυασμό με το υψηλό όριο ζωής, που διασφαλίζει η επιστημονική πρόοδος και οι κοινωνικές παροχές, κινδυνεύουν να μετατρέψουν πολλές δυτικές κοινωνίες, όπως η Ελλάδα, σε κοινωνίες γερόντων.

Τι  χρωστάμε στους γονείς μας;

Στην αρχαία Ελλάδα, ο σεβασμός προς τους γονείς ήταν μέλημα του νόμου. Σήμερα, ο σεβασμός προς τους γονείς συνεχίζει να υπάρχει και τα παιδιά προσπαθούν να αποδείξουν την αξία τους στους ανθρώπους που τα έφεραν στον κόσμο και να τους κάνουν υπερήφανους, για να ξεπληρώσουν το χρέος τους προς αυτούς.

Το χρέος

Υπάρχουν άνθρωποι που καταπιέζονται από τους γονείς τους (άμεσα) ή (έμμεσα) από τις κοινωνικές πεποιθήσεις που σχετίζονται με τις υποχρεώσεις που τα παιδιά έχουν προς τους αυτούς. Οι άνθρωποι αυτοί θεωρούν πως οφείλουν πάρα πολλά στους γονείς τους (την ύπαρξη, την ανατροφή, την εκπαίδευσή τους, χρήματα, χρόνους κοπιαστικών προσπαθειών και άλλες θυσίες) και πως πρέπει να αφιερώνουν ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής τους σε αυτούς. Συνεχίζει να κυριαρχεί η πεποίθηση πως τα παιδιά πρέπει να ευχαριστούν τους γονείς τους με όποιο τρόπο μπορούν και πως οφείλουν να ανταποδώσουν το καλό που εκείνοι τους έκαναν, με τη φροντίδα των γονιών τους σε μεγαλύτερη ηλικία, ή με την εκπλήρωση κάποιων επιθυμιών που εκείνοι έχουν.

Τι χρωστάμε, όμως, στους γονείς μας;

Η ύπαρξή μας

Οι γονείς μας μάς έφεραν στον κόσμο, επομένως τους χρωστάμε την ίδια μας την ύπαρξη. Είναι αλήθεια κάτι τέτοιο; Οι γονείς μας υπήρξαν δύο άνθρωποι που αποφάσισαν να αναπαραχθούν. Αποτέλεσμα της απόφασής τους αυτής είμαστε εμείς οι ίδιοι. Δε μας ρώτησαν, όμως. Πώς μπορούμε να χρωστάμε κάτι σε κάποιον για το υπόλοιπο της ζωής μας, όταν δε μας ρώτησε κανείς για αυτό;

Υπάρχουν γονείς που θεωρούν ότι μπορούν να απαιτούν οτιδήποτε από τα παιδιά τους ή που επιβάλλουν σε αυτά συγκεκριμένο τρόπο ζωής, γιατί αυτοί τους έδωσαν ζωή. Υπάρχουν παιδιά που εγκλωβίζονται σε μια ζωή που δε θέλουν, γιατί θεωρούν ότι χρωστούν στους γονείς τους την ίδια τους την ύπαρξη. Σίγουρα αξίζει στους γονείς ένα μεγάλο «ευχαριστώ» που μας έφεραν στον κόσμο, αλλά η ζωή μας δεν μπορεί να είναι αντάλλαγμα της απόφασής τους αυτής.

Η ανατροφή και η εκπαίδευσή μας

Οι γονείς είναι υποχρεωμένοι να αναθρέψουν τα παιδιά τους και να χρηματοδοτήσουν τουλάχιστον τις βασικές σπουδές τους. Κάτι τέτοιο αποτελεί ευθύνη τους. Οι κόποι και οι δαπάνες που κάνουν, όμως, δεν πρέπει να αποτελούν σημείο πίεσης για τα παιδιά, μιας και τα παιδιά δεν είναι επενδύσεις που οφείλουν να αποφέρουν κέρδη στην οικογένεια. Τα παιδιά δε θα πρέπει να πιέζονται να ακολουθήσουν την οικογενειακή παράδοση ή να εργαστούν στην οικογενειακή επιχείρηση εάν δεν επιθυμούν κάτι τέτοιο. Η ευγνωμοσύνη και η πρόοδός μας είναι τα μόνα χρέη προς τους γονείς μας για τις σπουδές μας και τους κόπους που έκαναν.

Ηλικιωμένοι γονείς και φροντίδα

Τα παιδιά αγαπούν τους γονείς τους και προσπαθούν πάντοτε να τους ευχαριστήσουν, από την παιδική τους ηλικία (ακόμη και με μια ωραία ζωγραφιά), μέχρι την ενηλικίωσή τους. Όταν οι γονείς μεγαλώνουν και χρειάζονται τη βοήθεια των παιδιών τους, ως ηλικιωμένοι άνθρωποι πλέον, τα παιδιά συνήθως δεν τους γυρίζουν την πλάτη. Η βοήθεια προς τους γονείς μας όταν αυτοί τη χρειάζονται είναι μια καλή και γενναιόδωρη πράξη που μας επιτρέπει να δείξουμε όλα τα συναισθήματα ευγνωμοσύνης που αισθανόμαστε για αυτούς και για ό,τι εκείνοι μας πρόσφεραν. Σε καμία περίπτωση, όμως, μια τέτοια απόφαση (της φροντίδας των γονιών) δε θα πρέπει να δεσμεύει ή να καταστρέφει τη δική μας ζωή, ή να γίνεται αποκλειστική προτεραιότητά μας.

Συνοπτικά, μπορούμε να πούμε πως τα παιδιά δε χρωστούν τίποτε στους γονείς τους πέρα από ευγνωμοσύνη, την οποία μπορούν να εκφράσουν με πολλούς τρόπους που δε θα πρέπει σε καμία περίπτωση να εμποδίζουν την πορεία της δικής τους ζωής και τις προσωπικές τους αποφάσεις.

ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Γ1 (2017)

Α ΟΜΑΔΑ 
ΗΛΙΑΝΑ ΛΙΟΝΤΟΥ
ΕΥΔΟΚΙΑ ΗΛΙΑΔΗ
ΑΡΑΠΑΚΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ

Β ΟΜΑΔΑ
ΕΥΓΕΝΙΑ ΑΒΡΑΜΠΟΥ
ΑΝΝΑ ΓΑΜΠΑΡΗ

Γ ΟΜΑΔΑ 
ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΚΛΙΑΣ

Δ ΟΜΑΔΑ
ΚΩΝ/ΝΟΣ ΔΟΣΗΣ
ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΓΚΟΥΤΖΟΣ
ΣΠΥΡΟΣ ΚΟΛΟΒΟΣ

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ : ΔΕΛΛΙΟΥ ΣΑΡΑ (ΠΕ02)